In de geschiedenis van Vledder speelt het Kamp De Lange Wanden aan de Middenweg in Vledder een grote rol.
Bron: H. Veldhuizen
Het kamp heeft een lange geschiedenis. Het is gebouwd in 1939 in het kader van de werkverschaffing in Nederland. Het was nog steeds crisistijd met een grote armoede. De Nederlandse regering had
daarop het plan opgevat werkloze mannen in te zetten bij ontginningswerkzaamheden op het platte
land, onder meer in Drenthe. Als zodanig heeft het kamp echter nooit gefunctioneerd.
Oorlog
Het wordt in gebruik genomen door de bezetters. Op 10 februari 1942 worden er ongeveer 180 Joodse mannen uit Amsterdam ondergebracht. De Duitsers nemen steeds meer maatregelen om Joden, en dus ook de Joden in Nederland, uit te sluiten van het normale maatschappelijk leven. Steeds vaker ook worden Joden geïnterneerd. Zo ook dus in het kamp te Vledder.
De omstandigheden waren niet best: het werk was zwaar en de verzorging en voeding minimaal en de bewakers waren meedogenloos. De bewoners van het kamp hebben aanvankelijk nog wel enige bewegingsvrijheid en worden deels ondersteund door mensen uit de omgeving, die ook vaak als postadres fungeren. De mannen waren afkomstig uit de stad en niet gewend aan zwaar lichamelijk werk. Het verloop van de kampbewoners is dan ook groot. In plaats van de Joodse Amsterdammers komen er nu ook mannen uit de noordelijke provincies en mannen die ervaring hebben met spitwerk. Zij worden ingezet bij de ontginning van een heideveld achter Vledderveen. De naam Jodenweg is een eerbetoon aan deze gedwongen werkers.
Eerst na de conferentie aan de Wannsee (nabij Berlijn) in de zomer van 1942 besluit de Nazi-top definitief tot de Endlösung: de totale vernietiging van het Joodse ras. Dat leidt ertoe dat op 2 oktober 1942 de Joden uit het kamp worden gedeporteerd en via Westerbork in de vernietigingskampen terecht komen. Twee mensen weten te ontkomen.
Maurits Jacobs
Maurits Jacobs ontsnapt kort voor de ontruiming van het kamp.3 Hij krijgt hulp van opzichter Willems in dienst van de Nederlandse Heidemaatschappij. Het initiatief voor de actie ligt bij Jo Oldenburger, een medewerker van Jacobs uit Emmen. Afgesproken wordt dat Oldenburger op een avond buiten het kamp op Jacobs zal wachten met een extra fiets. Na enige aarzeling besluit Jacobs Oldenburger te volgen en via een zandpad verdwijnen ze het donkere bos is. Maar dan verdwijnt het rode fietslampje van Oldenburger uit het zicht. Jacobs verstopt zich met de fiets in de sloot. Het blijkt echter dat Oldenburger een bocht om is gegaan. Ze besluiten daarop dichter bij elkaar te blijven. Het wordt een zware tocht voor Jacobs: 70 kilometer voor iemand die het fietsen is ontwend. Oldenburger heeft voor Jacobs en zijn vrouw een onderduikadres geregeld. Via verschillende adressen weet het echtpaar de oorlog te overleven.
Marcus van Praag
Ook Marcus van Praag ontkomt aan deportatie. De volgende tekst is ontleend aan informatie van de Stichting Huibert C.J. van Ginshoven, op 24 juni 2024 ingezonden aan de verhalensite van het Nationaal Monument Oranjehotel: “Een paar dagen voordat het kamp leeg gehaald zou worden kreeg Van Praag toestemming om de begrafenis van zijn moeder in Amsterdam bij te wonen. Bij terugkeer trof hij op station Zwolle (?) zijn makkers, die op het punt stonden afgevoerd te worden naar Westerbork. Een van hen siste hem toe: “Maak dat je wegkomt.” “Waar moet ik dan heen?” “Ga maar naar ds. Van Ginhoven in Nijensleek.”
Dat deed hij vervolgens, maar er was niemand thuis. Van Praag wachtte buiten op het toilet en durfde pas aan te kloppen toen binnen het licht aanging. Ds. Van Ginhoven verschafte hem vervolgens een fiets en het adres van de verzetsman Klaas de Raad (1904-1945, KZ Neuengamme) in Hoogeveen.
Maar halverwege belandde Van Praag in het donker met fiets en al in een sloot en arriveerde onder de modder op het verkeerde adres. Hij had geluk. De vrouw die daar woonde haalde hem binnen, zorgde dat hij zich kon wassen, droogde zijn kleren en bracht hem uiteindelijk bij De Raad. Die verschafte hem een betrouwbaar onderduikadres in de buurt.
Tewerkgesteld
In de periode van 10 januari 1942 tot 2 oktober 1942 verbleven 180 joodse geïnterneerden in het kamp de Lange Wanden.
Henk Willems
Hij was werkzaam bij de Nederlandse Heidemaatschappij
Daniel Theeboom
Jaartal: 1942 Bron: P. Oosterhof, Assen
De afzender van de kaart uit het werkkamp in Vledder is Daniel Theeboom, geboren op 18 februari 1898 in Amsterdam en omgekomen op 24 maart 1943 in het Kdo Bobrek (Kommando Bobrek). In dit buitenkamp van Auschwitz werd in een fabriek van Siemens, apparatuur voor de luchtvaart en zeevaart geproduceerd.
In het kamp zaten zo’n 600 gevangenen.
Hij woonde met zijn vrouw en zoon aan de Amsterdamsestraatweg 465a in Zuilen. De kaart is dus waarschijnlijk gericht aan de buren of vrienden.
Het gezin Theeboom is begin oktober 1942 (tussen 3 en 5) in kamp Westerbork aangekomen en op 16 oktober doorgevoerd naar Auschwitz. Moeder Marie Theeboom-Brandspiegel (49 jaar) en haar zoon Philip (14 jaar) zijn na aankomst op 19 oktober vermoord. Daniel is geselecteerd om te werken en is een van de nevenkampen van Auschwitz bezweken.
Doodgeschoten
Na het vertrek van de joden wordt het gebouw in 1944 in gebruik genomen door de Nederlandschen Arbeidsdienst (NAD). Ook zij werden ingezet voor ontginning van bos en heide. Met behulp van een groepje verzetsmannen ontvluchtten een aantal mannen het kamp. Dat gebeurde in de nacht van 7 op 8 september 1944. Ze doken onder in een hol in Doldersum. De Sicherheitsdienst ontdekte de schuilplaats en de jongens werden ter plekke neergeschoten. Eén van de zeven overleefde de executie.
De tekening is waarschijnlijk rond 1950 gemaakt. Het rode kruisje op de tekening van R. van de Pol heeft waarschijnlijk te maken de ontsnapte gevangenen.
Na het vertrek van de Arbeidsdienst verschafte het kamp enige tijd onderdak aan gezinnen uit het gebombardeerde Arnhem.
Monument
In 1995 is er ter herinnering een monument geplaatst bij de ingang van het kamp.
De tekst op de plaquette:
Vanaf 10 januari 1942
verbleven 180 joodse landgenoten
in een werkkamp dat zich op deze plaats bevond.
Op 2 oktober van dat jaar werden zij via
kamp Westerbork
naar de Duitse vernietigingskampen
gedeporteerd.
Op 13 maart 2025 is een Amerikaanse tulpenboom ter gelegenheid van de viering van 80 jaar vrijheid bij het monument geplant.
Jaartal: 13 maart 2025
Bron: Facebook gemeente Westerveld
Jaartal: 16 maart 2025
Bron: ’t Fledder Kerspel
Jaartal: 16 maart 2025
Bron: ’t Fledder Kerspel
Gewetensbezwaarden
Na de oorlog worden de barakken jarenlang gebruikt voor de erkende gewetensbezwaarden
Internaat
Rond 1970 vertrokken de laatste dienstweigeraars en kreeg het complex weer een andere bestemming. Het werd als internaat gebruikt voor bijzonder jeugdwerk: kinderen van 7 tot 15 jaar met aanzienlijke leer-en opvoedingsmoeilijkheden werden er ondergebracht. Jongeren werden op vrijwillige basis door ouders en op indicatie van school of voogdijvereniging uit huis geplaatst om dreigende ontsporing te voorkomen. Dit was tot 1977 het geval. Door veranderende politieke ideeën en vanwege bezuinigingen werd het gesloten.
Sloop
Begin jaren 80 worden de meeste barakken gesloopt. Eén grote barak blijft staan. In 2014 is in het gebouw het Kijkdoosmuseum (een initiatief van de Stichting Joodse Werkkampen) geopend. De geschiedenis van de Joodse werkkampen staan daarin centraal.
Jaartal: 11 november 2014.
Bron: A.C. Kijl, Vledder
Jaartal: 2022. Bron: Stichting Joodse Werkkampen.
Scoutinggroep
Sinds 2004 heeft Scoutinggroep van Swieten op het terrein hun thuishaven.
Bronnen
- KerspelStokkies nr 18, september 2009. Een verhaal van A. Kroesen, over zijn verblijf in het kamp in de periode 1958 -1960
- KerspelStokkies nr 22, december 2010 staat een artikel over Kamp Vledder, een steunpunt voor bijzonder jeugdwerk.
- KerspelStokkies nr 65, april 2025. Een speciale uitgave in het kader van 80 jaar vrijheid
- Boek Jodenkampen van Niek van Oord
- https://joodsewerkkampen.nl/overzicht-joodse-werkkampen/vledder
- https://www.oorlogsbronnen.nl/
Laatste aanpassing: 12 april 2025