Over het leven van Cornelis is in 2023 een stuk gestaan in KerspelStokkies nr 60 . Dit verhaal is hieronder overgenomen.
De Werkende Wees.
Het is een zwoele zomeravond en voor me staat een biertje. Een speciaal biertje: De Werkende Wees, een biertje met een verhaal.
We gaan terug naar het Zeeuwse eiland Tholen in het jaar 1812. Cornelis de Vogel, dagloner, is sinds 21 januari 1807 getrouwd met Dingena (Dina) Heijman. Ze hebben een dochter Jobje, geboren op 4 juli 1807 in Oud Vossemeer op het eiland Tholen. Er is een tweede kind op komst. In november 1812 overlijdt Cornelis, slechts 37 jaar oud. Een paar maanden later, het is dan januari 1813, wordt Dina moeder van een zoon: Cornelis.
Opa Adriaan de Vogel, inmiddels ver in de 70, woont bij het gezin en dat zal het leven van moeder Dina en de twee kinderen iets makkelijker gemaakt hebben. Het is mei 1818 als ook opa overlijdt. Een jaar later keert moeder Dina, inmiddels 35, met haar kinderen terug naar haar geboortedorp Sint-Annaland. Ze wordt ingeschreven op nummer 491 in Sint-Annaland als arbeidster. Op 9 februari 1824 overlijdt Dina (ze is 42): Jobje en Cornelis zijn wees. Cornelis wordt in een weeshuis geplaatst.
Naar de kolonie
De naam van Cornelis de Vogel duikt dan opeens op in de correspondentie tussen het Regentes Weeshuis in Tholen en de Maatschappij van Weldadigheid. Tholen kende, net als de meeste andere stadjes in Zeeland, een eigen weeshuis. In tegenstelling tot de meeste dorpen, waar de weeskinderen voor een appel en een ei bij particulieren worden ondergebracht, worden de wezen in Tholen in een tehuis verzorgd. Daar verrichtten ze onder leiding van een binnenvader en -moeder hun dagelijkse werkzaamheden. De exploitatie van het weeshuis kost handenvol geld. Echter voor slechts 45 gulden per jaar per wees kunnen er kinderen in de kolonie ondergebracht worden, dat staan in geen verhouding tot de exploitatiekosten. Een briefwisseling met de Maatschappij van Weldadigheid komt op gang. De afspraken worden in een contract vastgelegd: 30 kinderen zullen naar de kolonie gaan. Het eerste transport zou plaatsvinden op 1 mei 1823. Er is verzet en uiteindelijk zijn de marechaussee en militairen nodig om het transport op 8 juni 1823 uit Tholen in goed banen te leiden. De kinderen arriveren op 15 juni in Steenwijk. Een klein jaar later, op 13 april 1824, komen er nog drie weeskinderen naar de kolonie, Cornelis de Vogel is één van hen.
Cornelis wordt geplaatst op hoeve 53 in Wilhelminaoord. Dat zou nu het adres Westvierdeparten 8 in Noordwolde zijn. Op dat adres staat dan al ingeschreven Antonie van Diest, zijn vrouw en 2 kinderen. In de archieven staat vermeld dat hij werkzaam is als koewachter.
December 1826 overlijdt zijn zus Jobje. In dezelfde maand, op de 30e verhuist Cornelis naar kolonie Willemsoord, waar hij bij weduwe Trijntje Versloot en haar twee kinderen geplaatst wordt. Als Trijntje in 1833 de benen neemt en niet meer terug komt moet er een nieuw thuis voor Cornelis gezocht worden. In ongeveer anderhalf jaar tijd wordt hij zeven keer overgeplaatst. In juni 1834 woont hij op hoeve 7 van Willemsoord.
In 1835 is er een briefwisseling tussen M.M. De Lange, namens het Regenten Weeshuis van Tholen en Jan van Konijnenburg, de directeur van de Maatschappij van Weldadigheid.
Het betreft het ontslag uit de kolonie, uit hoofde van zijn meerderjarigheid.
De Maatschappij is van mening dat hij zelf niet in zijn onderhoud kan voorzien uit hoofden zijner aamborstigheid. Uiteindelijk vertrekt hij uit de kolonie op 13 juli 1835 en volgens de naamlijst der in 1835 ontslagen kinderen met vermelding van derzelver bestemming is hij dan dienstbaar bij den boerenstand aan de Ronde Bles. Dat is een buurtschap in de buurt van Willemsoord.
Nationale Militie
In 1810 werd onder Napoleon ook in ons land de militaire dienstplicht ingevoerd. Iedere man van twintig of ouder moest zich inschrijven. In de Grondwet van 29 maart 1814 werd bepaald dat van elke honderd inwoners er één aangewezen diende te worden als milicien (dienstplichtige). De duur van deze dienstplicht was destijds vijf jaar, gevolgd door een periode van vijf jaar als reserve. Door middel van loting werd bepaald welke ‘loteling’ in dienst moest. Zo wordt ook Cornelis ingeschreven. Op 23 maart 1843 wordt er een certificaat uitgegeven waarin de staatsraad gouverneur van de provincie Zeeland verklaart dat Cornelis de Vogel in het jaar 1832 in de Gemeente Tholen voor de Nationale Militie is ingeschreven; dat aan hem vervolgens bij de Loting is ten deele gevallen het Nummer 38 het welke tot heden niet opgeroepen zijnde, hem tot geene dienst heeft verpligt. Op dat certificaat staat ook zijn lengte: 1 el, 4 palm en 8 duim.
Trouwen en gezin
Wanneer hij Margjen Krol, geboren op 15 maart 1816 in Weststellingwerf leert kennen is niet duidelijk. Bekend is dat Margjen en Cornelis in juni van het jaar 1843 in Steenwijkerwold trouwen en dat ze dan arbeider en arbeidster zijn. Binnen twee jaar zijn er 2 kinderen geboren:
– Geesje de Vogel – Noordwolde, 2 november 1843
– Dina de Vogel – Noordwolde, 31 mei 1845
Dan duiken er weer gegevens op van Cornelis en Margjen vanuit Sint-Annaland, ze worden daar ingeschreven als arbeider en arbeidster op 13 oktober 1847. In Tholen wordt dochter Klazina de Vogel geboren (26 november 1847). Daar blijven ze niet echt lang: in december 1848 zijn ze terug Steenwijkerwold. De geschiedenis herhaalt zich want Margjen is zwanger als Cornelis in september 1850 sterft.
In mei 1851 wordt Cornelis jr. geboren. Margjen verhuist met haar kinderen in maart 1857 naar Noordwolde.
Bier
De kinderen vliegen uit, trouwen en krijgen op hun beurt weer kinderen.
Hellen Dam, eigenaar van Grenzeloos in Doldersum, ontdekt dat ook zij een afstammeling is van de wees Cornelis de Vogel.
Als er dan een biertje gebrouwen wordt voor het bedrijf dan weet ze één ding zeker: de naam van het biertje moet de link worden naar haar verleden.
Het flesje bier maak ik open en laat het verhaal nog eens bezinken. Wat een leven, wat een mooie naam voor een biertje.
Bronnen:
- Website van Wil Schackman – Cornelis de Vogel uit Tholen (schackmann.nl)
- Zeeuw archief – Zeeuws Archief
- Heemkundekring Stad en Lande van Tholen – https://heemkundetholen.nl/
- Archief Tholen: https://archieftholen.nl/
- Drents Archief – Drents Archief – Het Geheugen van de Drentse Samenleving
- Hellen Dam – eigenaar Grenzeloos Doldersum
- Carla de Vogel – afstammeling van Cornelis de Vogel
- DAN – Dorps Archief Noorwolde – Dorpsarchief Noordwolde
Laatste aanpassing: 26 januari 2024